Η φιλοσοφική συμβουλευτική στη ζωή μας
Κάποιοι από εμάς αναρωτιούνται: τι είναι η φιλοσοφική συμβουλευτική; Κάποιοι άλλοι δυσπιστούν: πως μπορεί να μας συμβουλεύσει; Άλλοι αμφισβητούν: μα είναι χρήσιμη στη ζωή μας;
H απορία, η δυσπιστία οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι πολλές τάσεις και κινήματα με αντικείμενο την αυτογνωσία, το "ευ ζην" έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους στον ελλαδικό χώρο και θεωρούν ότι η φιλοσοφική συμβουλευτική είναι ένα τέτοιο κίνημα που εντάσσεται στην τάση της νέας εποχής.
Μια άλλη αιτία είναι η παρουσία δύο λέξεων: Φιλοσοφία -Συμβουλευτική. Κάποιοι θα εναντιωθούν: μα δεν μπορούν να συνυπάρξουν! Αρκετοί πιστεύουν ότι ο ένας όρος αναιρεί τον άλλον.
Ας δούμε γιατί έχουν αυτή την στάση.
Από την μία πλευρά, ο όρος "συμβουλευτική" παραπέμπει σε κάποιες επιστήμες και ειδικότητες (κυρίως της ψυχικής υγείας). Όταν αναφερόμαστε σε συμβούλους αναφερόμαστε σε ειδικούς που έχουν τις γνώσεις,την εκπαίδευση,τις δεξιότητες να χρησιμοποιούν σε άτομα που ζητούν την βοήθειά τους ώστε να μπορέσουν να διαχειριστούν αποτελεσματικά τα προβλήματά τους. Ανεξάρτητα αν μπορεί να δοθεί ή όχι ένας ξεκάθαρος ορισμός της συμβουλευτικής το σημαντικό είναι ότι ο όρος αυτός αναφέρεται στο πρακτικό πεδίο.
Από την άλλη πλευρά, όταν αναφερόμαστε στην Φιλοσοφία συνήθως αναφερόμαστε σ' ένα καθαρά θεωρητικό, αφηρημένο πεδίο αποκομμενο από την καθημερινή ζωή και τα προβλήματά της.
Όταν λοιπόν κάποιοι από εμάς δυσπιστούν μπορούμε να θεωρήσουμε τη δυσπιστία δικαιολογημένη διότι απορρέει ακριβώς από την θέση που κατέχει η Φιλοσοφία στο σύγχρονο κόσμο: έχει τοποθετηθεί στο Πανεπιστήμιο, μια σχολή ανάμεσα σε τόσες άλλες, ένα καθαρά αφηρημένο ακαδημαϊκό πεδίο που απευθύνεται και γίνεται κατανοητό από ένα πολύ συγκεκριμένο και περιορισμένο κοινό.
Όταν λοιπόν η φιλοσοφία συρρικνώνεται σ' αυτή τη μονοδιάστατη εικόνα και η παρουσίασή της στην κοινωνία είναι μόνο αυτή η εικόνα τότε είναι εύκολο να διακρίνουμε μία αντίφαση, την μη συμβατότητα των δύο όρων. Αφηρημένο πεδίο (Φιλοσοφία) - Πρακτικό πεδίο (Συμβουλευτική) .
Αν όμως αναδείξουμε την άλλη πλευρά της τότε αναγκαστικά και ουσιαστικά παύουμε να μιλάμε για αντιφατικούς όρους.
Ποιά είναι η άλλη πλευρά της; η Φιλοσοφία έξω από τα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Είναι η Φιλοσοφία που ανοίγει τις πόρτες και πηγαίνει στην Αγορά, στο δημόσιο κοινό χώρο. Είναι ο φιλόσοφος που βρίσκεται και δρα μέσα στο κόσμο. Είναι ο φιλόσοφος που κάνει την θεωρία πράξη και τρόπο ζωής.
Ποιός είναι ο σκοπός της; να αγγίξει τον απλό καθημερινό άνθρωπο. Να διαπαιδαγωγήσει , να καλλιεργήσει το πνεύμα, να διευρύνει το οπτικό πεδίο,να δώσει την δύναμη στον άνθρωπο να αντιμετωπίσει τα βάσανα της ζωής. Είναι η φροντίδα. Είναι η δύναμη, ψυχική και νοητική. Με άλλα λόγια είναι η τέχνη της καλής ζωής.
Όταν λοιπόν αναλογιστούμε αυτή την αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα που αναδεικνύεται, βεβαιώνεται και αποδεικνύεται μέσα από την αρχαία ελληνική γραμματεία και όχι μόνο, οποιαδήποτε υπόνοια αντιφατικότητας εξαλείφεται.
Αυτές είναι οι δύο φύσεις της Φιλοσοφίας. Το γιατί και το πως η πρακτική της πλευρά περιθωριοποιήθηκε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα δεν είναι το θέμα ούτε το αντικείμενο ανάλυσης της σύντομης παρουσίασης για την φιλοσοφική συμβουλευτική. Αρκεί να ειπωθεί μόνο ότι, οι λόγοι και οι συνθήκες μπορούν να αναζητηθούν στον 18ο-19ο αιώνα.
Ένα είναι βέβαιο ότι η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τεράστια προβλήματα:αξιολογικά, ηθικά,πολιτικά και η παρουσία της Φιλοσοφίας είναι αναγκαία.
Εδώ και αρκετές δεκαετίες διακρίνουμε την τάση των επιστημόνων να απευθυνθούν στη Φιλοσοφία. Δεν μπορώ παρά να παραθέσω τα λόγια του καθηγητή Ι.Θεοδωρακόπουλου: " Πρέπει κανείς να καταλάβει ότι η φιλοσοφία είναι κάτι που υπάρχει και μέσα στην επιστήμη και χώρια από αυτήν. Πολλοί ειδικοί επιστήμονες αγνοούν ότι μέσα στην επιστήμη τους υπάρχει φιλοσοφία, δηλαδή ότι υπάρχουν φιλοσοφικά προβλήματα και για τούτο καταλήγουν ν' αρνηθούν τη φιλοσοφία. Ο πραγματικός ερευνητής συναντά πάντοτε προβλήματα φιλοσοφικά γιατί κατά βάθος δεν υπάρχει πραγματική έρευνα χωρίς φιλοσοφικά προβλήματα, αδιάφορο αν ο ερευνητής απαντά σε αυτά ή όχι. ..."
Όπως λοιπόν έχει κριθεί απαραίτητη η στροφή της επιστήμης στην πηγή της, την φιλοσοφία, έτσι κρίνεται απαραίτητη και η φιλοσοφική συμβουλευτική και πρακτική ως μέσο έκφρασης και εφαρμογής της Φιλοσοφίας στην καθημερινή ζωή. Ένας βασικός λόγος είναι ότι ενώ οι επιστήμες εξετάζουν τον άνθρωπο ως προς κάτι συγκεκριμένο π.χ. την συμπεριφορά του, τα συναισθήματά του, η Φιλοσοφία, ως καθολικότητα, εξετάζει την ενότητα του ανθρώπου... το οποίο πάντα ξεπερνά το μέρος που οι άλλες επιστήμες εξετάζουν. Με άλλα λόγια ο άνθρωπος δεν είναι μόνο η συμπεριφορά του ή μόνο τα συναισθήματά του. Η φιλοσοφική συμβουλευτική απευθύνεται σ' ένα νοήμων όν με υπαρξιακά, ηθικά, αξιολογικά ερωτήματα και προβληματισμούς.
Φιλοσοφική συμβουλευτική: από την αρχαιότητα στο σήμερα
Η φιλοσοφία ως φροντίδα, ως θεραπεία έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα: Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Διογένης, Επίκτητος, Επίκουρος κ.α. Δεν σταματά όμως εκεί. Συνεχίζεται και μετά: Πλωτίνος, Βοήθιος, Ακινάτης, Αυγουστίνος, Μονταίνιος, Κίρκεγκορ, Χιουμ, Νίτσε, Χάιντεγκερ, Σαρτρ, Καμί, και άλλοι. Μέσα από τα συγγράμματα, τους διαλόγους, τις επιστολές τους αντιλαμβανόμαστε πλήρως ότι σκοπός της τότε και τώρα είναι η καλυτέρευση της ζωής μας, πως να γνωρίσουμε τον εαυτό μας - την αυτογνωσία - πως να συμβιώσουμε και να συμπεριφερθούμε -την ηθική- πως θα βρούμε την ισορροπία και την δικαιοσύνη στις πολύπλοκες σχέσεις-πολιτική- πως θα κατορθώσουμε να ζήσουμε μία ζωή ισορροπημένη και ευτυχισμένη.
Η αναγκαιότητα της αναβίωσης του πρακτικού και συμβουλευτικού ρόλου της Φιλοσοφίας στο σήμερα εκφράστηκε ήδη στο εξωτερικό από την δεκαετία του 1960. Στην Ελλάδα, ο καθηγητής Ε.Παπανούτσος εντόπισε την έλλειψή της από την κοινωνία και προέτρεψε προς την πρακτική φιλοσοφία " εκείνη που έρχεται να βοηθήσει τον άνθρωπο στην ώρα της μεγάλης ανάγκης".
Από το 1980 και μετά η συνειδητοποίηση αυτή παίρνει μια συστηματοποιημένη πια έκφραση. Εκφράζεται ως κίνημα. Πρωτοπόρος στην Ευρώπη είναι ο
Δρ. Γκερντ Άχενμπαχ που το 1981 σπάει τα δεσμά με την Ακαδημαϊκή Φιλοσοφία και γίνεται ο πρώτος φιλοσοφικός σύμβουλος. Στην Αμερική, ο Λου Μάρινοφ, καθηγητής Φιλοσοφίας του City College Νέας Υόρκης, μαζί με τον R.Lahav διοργανώνουν το 1994 το πρώτο διεθνές συνέδριο στην Φιλοσοφική Συμβουλευτική. Τα ονόματα αυτά είναι οι πυλώνες της σύγχρονης φιλοσοφικής συμβουλευτικής διότι έχοντας απέναντί τους όχι μόνο το κατεστημένο της Ακαδημαϊκής Φιλοσοφίας, αλλά και την μονοπωλιακή παρουσία της Ψυχολογίας , συνέβαλαν στον επαναπροσδιορισμό της Φιλοσοφίας στην σχέση της με τον άνθρωπο που ζει, πασχίζει, αντιμετωπίζει προκλήσεις. Συνέβαλαν επίσης να ανοίξει ο επιστημονικός διάλογος μεταξύ επαγγελματιών της ψυχολογίας και ψυχιατρικής με τους φιλοσοφικούς συμβούλους.
Αξιόλογα επίσης ονόματα είναι του E.Cohen, P. Raabe.
Το αντικείμενό της: η "φιλοσοφία μας"
Το αντικείμενο της φιλοσοφικής συμβουλευτικής ορίζεται από τα ερωτήματα - σκέψεις που εμείς οι ίδιοι θέτουμε. Όλοι μας αναρωτιόμαστε : Τι είναι καλό να κάνω; Είναι σωστό; Άλλες πάλι φορές προβληματιζόμαστε για την φιλία, τις σχέσεις μας,την δουλειά μας, το άγνωστο, την αλλαγή... Αυτά τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί είναι καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Ο καθένας μας έχει μια "φιλοσοφία ζωής". Είναι η δική μας προσωπική φιλοσοφία, που ενεργεί ως ένα τιμόνι, ως ένας οδικός χάρτης στη ζωή. Τι σημαίνει αυτό; Περιέχει τις συντεταγμένες με τις οποίες πορευόμαστε στην ζωή. Οι συντεταγμένες είναι: οι πεποιθήσεις μας, οι προκαταλήψεις μας, οι απόψεις, τα πιστεύω μας. Είναι το πως ο καθένας μας νοηματοδοτεί τις έννοιες όπως για παράδειγμα την φιλία, την αγάπη, το γάμο, την οικογένεια, την επιτυχία, την αλλαγή. την αρρώστια , τα γεράματα, τον θάνατο κ.α. Οι συντεταγμένες είναι οι τρόποι με τους οποίους κατανοούμε, βιώνουμε τις έννοιες αυτές και πάνω στις οποίες θεμελιώνονται οι προσδοκίες και οι απαιτήσεις μας στην ζωή.
Κάποιες φορές όμως η "φιλοσοφία μας", μας προδίδει.
Μας προδίδει όταν δεν είμαστε σίγουροι τι να κάνουμε, όταν νοιώθουμε να πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό.
Συνήθως χτίζουμε πρόχειρα και επιφανειακά την "φιλοσοφία μας": μιμούμαστε, αντιγράφουμε, υιοθετούμε θέσεις, απόψεις, αντιδράσεις, προσδοκίες χωρίς καμία περισυλλογή ή κριτική σκέψη. Άλλοι πάλι αντιδρούν σε κατεστημένες θέσεις και απόψεις επιπόλαια. Αντιδρούν μόνο για να αντιδράσουν. Το αποτέλεσμα είναι να μην βρισκόμαστε σε μια ειρηνική,αρμονική σχέση με τον ευατό μας και κατά επέκταση δημιουργούνται προβλήματα στις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους.
Ο φιλοσοφικός σύμβουλος
Ο φιλοσοφικός σύμβουλος εξετάζει μαζί μας την "προσωπική φιλοσοφία μας" και αφού εντοπιστεί, όπως χαρακτηριστικά ονομάζει ο Λου Μάρινοφ, ο "παθολόγος" (αυτό που προκαλεί τα προβλήματά μας) τότε μπορούμε να την επαναπροσδιορίσουμε, να την εμπλουτίσουμε και να την διευρύνουμε. Το αποτέλεσμα είναι μια πιο συνεκτική κοσμοθεωρία ώστε να αποτελέσει έναν καλύτερο και ανθεκτικότερο οδηγό στην πορεία της ζωής μας.
Η παρουσίαση της φιλοσοφικής συμβουλευτικής στην κοινωνία ως διακριτή ανάμεσα σε άλλες, έχει να κάνει όπως πολύ εύστοχα αναφέρει ο Λου Μάρινοφ με το γεγονός ότι "αν η ρίζα του προβλήματός σας είναι φιλοσοφική .. δηλαδή αν έχετε προβλήματα αξιών ή ηθικής ή ταυτότητας δεν υπάρχει τίποτα στο ράφι του φαρμακείου που θα σας δώσει διαρκή ανακούφιση...επίσης για να ενσωματώσετε κάθε πιθανή επίγνωση (η ψυχολογική επίγνωση είναι μόνο ενός είδους) σε ένα σαφές και λειτουργικό πλαίσιο προσέγγισης της καθημερινής ζωής, σε μια προσωπική φιλοσοφία, χρειάζεστε φιλοσοφία".
Ο φιλοσοφικός σύμβουλος έχει στην διάθεσή του ποικίλες φιλοσοφικές μεθόδους. Η φημισμένη Σωκρατική μαιευτική είναι μία από αυτές. Υπάρχουν τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί από τα πρωτοπόρα ονόματα της φιλοσοφικής συμβουλευτικής. Ο φιλοσοφικός σύμβουλος χρησιμοποιεί τα απαραίτητα φιλοσοφικά εργαλεία: Διαλεκτική, κριτική σκέψη, ανάλυση και σύνθεση, φιλοσοφικός διαλογισμός. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο φιλοσοφικός διάλογος από μόνος του έχει θετική θεραπευτική επίδραση πάνω μας.
Ποια είναι η εκπαίδευση ενός συμβούλου της φιλοσοφικής συμβουλευτικής και πρακτικής; Σύμφωνα με τους διεθνείς κανονισμούς ο επαγγελματίας στον τομέα αυτό πρέπει να είναι κάτοχος πανεπιστημιακού πτυχίου-μεταπτυχιακού με αντικείμενο την Φιλοσοφία και να έχει πιστοποιηθεί από έναν διεθνή αναγνωρισμένο οργανισμό στον τομέα αυτό.
όχι μόνο συνεδρίες ..
Ο φιλοσοφικός σύμβουλος σήμερα πέρα από τις προσωπικές συνεδρίες (φιλοσοφική συμβουλευτική) δρα σε επιχειρήσεις, σε σχολεία, σε νοσηλευτικά κέντρα, σε κέντρα κρατουμένων και αλλού (φιλοσοφική πρακτική).
H φιλοσοφική συμβουλευτική - πρακτική θεμελιώνεται πάνω στην μοναδική διαφορετικότητα του κάθε ανθρώπου.
Σέβεται την αυτονομία και την ελευθερία σκέψης του.
Σέβεται τα θρησκευτικά πιστεύω του κάθε ανθρώπου.